Moet de vergoeding voor vroegtijdige beëindiging van een contract onderworpen worden aan btw?

Met de inwerkingtreding van het nieuwe Burgerlijk Wetboek, is artikel 1794 van het oude Wetboek vervangen door artikel 5.76 van Boek 5 (“Verbintenissen”). De vroegtijdige bezegging van een aannemingscontract door de bouwheer roept nog steeds evenveel vragen op over de fiscale behandeling ervan, met name op het gebied van btw: moet de schadevergoeding die aan de aannemer wordt betaald, worden onderworpen aan btw? Het antwoord hangt af van de aard van de schadevergoeding en van haar verband met een dienstverlening. Laten we proberen meer duidelijkheid te scheppen.

1. Wat is een schadevergoeding voor vroegtijdige beëindiging in een aannemingscontract?

Overeenkomstig artikel 5.76 van het nieuwe Burgerlijk Wetboek kan de bouwheer een aannemingscontract eenzijdig beëindigen, zelfs als de uitvoering van de werken of diensten reeds is begonnen. Hij is echter wel verplicht de aannemer te vergoeden voor:

• De gemaakte kosten (materiaal, arbeid, materialen);
• De reeds voltooide prestaties;
• De gederfde winst voor de niet-uitgevoerde werken.

2. Welk onderscheid wordt er gemaakt tussen de “prijs” en de “schadevergoeding”?

Volgens artikel 26 van het Btw-Wetboek:

• De prijs is de tegenwaarde van een dienstverlening of een levering van goederen. Deze is systematisch onderworpen aan btw.
• De schadevergoeding is bedoeld om een schade te vergoeden (bijvoorbeeld gederfde winst of herstel van schade). Indien het daadwerkelijk een schadevergoeding is, is deze in principe vrijgesteld van btw.

3. Zijn de reeds voltooide prestaties onderworpen aan btw?

Ja. De prestaties die vóór de beëindiging zijn uitgevoerd, zijn onderworpen aan btw, overeenkomstig artikel 18, §1, 1° van het Btw-Wetboek. Deze prestaties worden gefactureerd met btw volgens het toepasselijke tarief. Er moet dus een onderscheid gemaakt worden wanneer men een bedrag ontvangt met betrekking tot een gerealiseerde prestatie van een bedrag voor de "gederfde winst", die noodzakelijkerwijs geen prestatie heeft vormgegeven!

4. Is de schadevergoeding voor gederfde winst onderworpen aan btw?

Nee, als deze schadevergoeding enkel tot doel heeft de gederfde winst voor de niet-uitgevoerde werken te compenseren. De Belgische belastingdienst heeft in de btw-beslissing nr. E.T.18762 van 13 september 1974 uitdrukkelijk bevestigd dat de schadevergoedingen die door de bouwheer aan de aannemer worden betaald, niet onderworpen zijn aan btw. De aannemer zal dan een factuur zonder btw moeten uitreiken voor deze schadevergoeding.

5. Wat zijn de gevolgen van een onjuiste facturatie met btw?

Als de schadevergoeding ten onrechte met btw wordt gefactureerd, of als een zelfliquidatie onjuist wordt toegepast, kan de btw-administratie de aftrek van deze btw weigeren bij een controle. Dit zou kunnen leiden tot potentieel kostbare fiscale aanpassingen voor beide partijen.

Europese rechtspraak: belangrijke nuances

6. Wat zijn de standpunten van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) over dit onderwerp?

Het HvJ-EU heeft in verschillende recente arresten een restrictieve benadering gevolgd:

• Arrest Société Thermale d’Eugénie-les-Bains (C-277/05, 2007) :
  • schadevergoedingen ter compensatie van een schade, zoals de aanbetaling die wordt ingehouden na een annulering, zijn niet onderworpen aan btw.
  • In dit geval is het Hof van oordeel dat de schadevergoedingen « moeten worden beschouwd, wanneer de klant gebruikmaakt van de mogelijkheid tot ontbinding die hem wordt geboden en deze bedragen worden behouden door de exploitant van een hotel, als forfaitaire schadevergoedingen die worden betaald ter vergoeding van een schade als gevolg van het verzuim van de klant, zonder direct verband met een of andere tegen vergoeding verleende dienst, en, als zodanig, niet onderworpen aan deze belasting ».​
• Zaken C-250/14 en C-289/14 (2015) :
  • de bedragen die door een luchtvaartmaatschappij worden ingehouden voor vliegtickets die niet door de gebruiker zijn gebruikt, zijn onderworpen aan btw omdat zij een vergoeding vormen voor een individualiseerbare dienst, zelfs als de dienst niet is gebruikt.
  • In dit geval is het Hof van oordeel dat de prijs overeenkomt met het totale bedrag van het ticket, dat de luchtvaartmaatschappij het nog kan verkopen zonder de oorspronkelijke koper te vergoeden en dat de verkoop wel degelijk tot een definitieve verkoop heeft geleid, wat het bedrag onderscheidt van een "schadevergoeding".
• Arrest C-295/17 (2018) :
  • een vooraf bepaalde schadevergoeding, die overeenkomt met de inkomsten die de dienstverlener zou hebben ontvangen indien het contract was uitgevoerd, is onderworpen aan btw. Deze schadevergoeding wordt beschouwd als een economische tegenprestatie voor een dienst.
  • ​Het Hof heeft ook verduidelijkt dat het voor de btw irrelevant is of het bedrag in het nationale recht als een boetebeding wordt gekwalificeerd.​
    

7. Welke criteria moeten in aanmerking worden genomen om te bepalen of een schadevergoeding aan btw is onderworpen?

Om te bepalen of een schadevergoeding al dan niet onderworpen is aan btw, moet de economische contractuele realiteit worden onderzocht:

• Indien de schadevergoeding een schade of gederfde winst compenseert, is deze vrijgesteld van btw.
• Indien zij een vergoeding vormt voor een dienstverlening, zelfs als deze niet is uitgevoerd, is zij onderworpen aan btw.

Praktische tips om fouten te vermijden

8. Wat moet er gedaan worden om een correcte behandeling te garanderen?

• Analyseer de contractuele bepalingen: Zorg ervoor dat de contracten duidelijk de aard van de verbrekingsvergoedingen specificeren (schadevergoeding of vergoeding).
• Factureer correct: Controleer of de schadevergoeding betrekking heeft op reeds uitgevoerde prestaties (onderworpen aan btw) of op schade voor niet-gerealiseerde werken (niet onderworpen aan btw).
• Bewaar de bewijsstukken: Documenteer de berekeningsgrondslagen van de schadevergoedingen om geschillen bij een fiscale controle te vermijden.

9. Wat moeten bouwers en aannemers doen?

• Bouwers: Controleer de ontvangen facturen om te voorkomen dat niet-toepasselijke btw wordt afgetrokken.
• Aannemers: Reik facturen uit die in overeenstemming zijn met de aard van de schadevergoeding en vermijd ten onrechte btw in rekening te brengen.

Conclusie

De schadevergoeding voor vroegtijdige beëindiging van een aannemingscontract is een complex onderwerp, waarbij burgerlijk recht en fiscaliteit samenkomen. De recente Europese rechtspraak neigt ernaar schadevergoedingen die neerkomen op een vergoeding voor een dienstverlening, aan btw te onderwerpen. In België zijn schadevergoedingen ter compensatie van gederfde winst voor niet-gerealiseerde werken echter nog steeds vrijgesteld van btw.

Aanbeveling: Om interpretatieproblemen te vermijden, is het essentieel om de contractuele bepalingen inzake beëindiging goed te formuleren en een fiscalist te raadplegen voor eventuele geschillen of twijfels over de btw-behandeling van schadevergoedingen.