Meerwaarden: boekhouding, fiscaliteit en implicaties, inclusief bij liquidatie

Het begrip meerwaarde is fundamenteel in het Belgische recht en belastingrecht. Het speelt een rol in diverse contexten, met name bij de overdracht van activa, belastingheffing en vermogensbeheer. De fiscale behandeling verschilt naargelang het al dan niet gaat om een natuurlijke persoon of een vennootschap en naargelang de aard van de betrokken activa.

Het onderscheid tussen gerealiseerde, vastgestelde, uitgedrukte en/of gerealiseerde meerwaarden is essentieel om hun fiscale impact te begrijpen. Het werpt belangrijke vragen op, met name inzake liquidatie van een onderneming.

1. Wat is een meerwaarde in het recht?

In het recht komt een meerwaarde overeen met de stijging van de waarde van een goed of een recht tussen de aankoop en de overdracht ervan. Deze kan op verschillende manieren worden gerealiseerd:

• Door de verkoop van het goed tegen een prijs hoger dan de aankoopprijs.
• Door een comptabele herwaardering van de waarde van een actief.
• Door de transformatie of ontwikkeling van een goed wat leidt tot een verhoogde waardering.

Inzake goederenrecht kan een meerwaarde het gevolg zijn van gebeurtenissen onafhankelijk van de wil van de eigenaar (zoals een evolutie van de vastgoedmarkt) of van wijzigingen aangebracht aan het goed (verbeteringen, werken, enz.).

2. Wat is een meerwaarde in het Belgische belastingrecht?

Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen het regime van de personenbelasting (PBI) en het regime van de vennootschapsbelasting (VBI).

2.1. Belastingheffing van meerwaarden van natuurlijke personen

In België hangt de belastingheffing van meerwaarden af van het professionele of privékarakter van de belastingplichtige.

a) Privé-meerwaarden

Meerwaarden die worden gerealiseerd in het kader van het normale beheer van het privévermogen zijn doorgaans niet belastbaar. Dit betekent dat een particulier die een onroerend goed of aandelen na een aantal jaren van bewaring doorverkoopt, in principe niet belast zal worden.

Sommige meerwaarden zijn echter wel belastbaar:

• Meerwaarde op onroerend goed : Indien een onroerend goed binnen de 5 jaar na de aankoop wordt doorverkocht, wordt de meerwaarde belast tegen 16,5 % (plus gemeentelijke supplementaire belastingen).
• Meerwaarde op gronden : Indien een terrein binnen 8 jaar wordt doorverkocht, bedraagt de belasting 33 % (of 16,5 % na 5 jaar).
• Meerwaarde op aandelen : Indien deze voortvloeit uit een speculatieve of abnormale activiteit, kan deze tegen 33 % belast worden als divers inkomen. Binnenkort zou deze ook onderworpen moeten worden aan een bijzondere heffing van 10%.

b) Professionele meerwaarden

Zelfstandigen en vennootschappen zijn onderworpen aan specifieke regels. Professionele meerwaarden zijn belastbaar en moeten worden aangegeven als een beroepsinkomen:

• Indien de meerwaarde wordt gerealiseerd op een vast actief dat professioneel wordt gebruikt, wordt deze geïntegreerd in de winst van het boekjaar.
• Er bestaan regimes van verminderde belastingheffing, met name de gespreide belastingheffing indien het bedrag van de meerwaarde wordt herinvesteerd in gelijkaardige activa, maar we zullen niet alle regimes in dit artikel behandelen en verwijzen u in dit verband naar onze handleiding PBI.

2.2. Belastingheffing van meerwaarden van vennootschappen

Belgische vennootschappen zijn onderworpen aan de vennootschapsbelasting (25 % momenteel) op hun meerwaarden, behalve in bijzondere gevallen:

• Meerwaarden op immobilisaties : deze zijn belastbaar maar kunnen onder bepaalde voorwaarden van een gespreide belastingheffing genieten.
• Meerwaarden op aandelen : deze zijn onder bepaalde voorwaarden vrijgesteld indien zij voldoen aan het regime van de definitief belastbare inkomsten (DBI).
• Meerwaarden op onroerende goederen : deze zijn belastbaar tegen het normale tarief van de VBI.

3. Welke vormen kan een meerwaarde aannemen?

Een meerwaarde is de stijging van de waarde van een actief in het bezit van een onderneming. Er bestaan verschillende categorieën van meerwaarden:

• Latent : Theoretische waardevermeerdering, niet comptabel geboekt.
• Uitgedrukt : Meerwaarde die in de rekeningen is opgenomen, maar nog niet gerealiseerd.
• Vastgesteld : Meerwaarde die in een juridische akte of in de liquidatierekeningen is opgenomen.
• Gerealiseerd : Meerwaarde die voortvloeit uit de feitelijke overdracht van een actief.

Wettelijke basis : Artikelen 43 en 208 van het WIB 92 voor gerealiseerde en vastgestelde meerwaarden, artikel 44, §1, 1° van het WIB 92 voor de vrijstelling van geboekte meerwaarden.

4. Wanneer is een meerwaarde vastgesteld, geboekt of gerealiseerd?

In de boekhouding

• Een latente meerwaarde kan worden vermeld in de bijlage bij de jaarrekening, maar heeft geen impact op het boekhoudkundig resultaat.
• Een uitgedrukte meerwaarde wordt uitgedrukt wanneer het actief wordt herwaardeerd of tussen rekeningen wordt overgeboekt, zonder wijziging van eigenaar.
• Een gerealiseerde meerwaarde wordt geboekt wanneer het actief wordt overgedragen.

In de fiscaliteit

• Een gerealiseerde meerwaarde is belastbaar vanaf de feitelijke overdracht van het actief (art. 43 WIB 92).
• Een vastgestelde meerwaarde is belastbaar zelfs zonder verkoop, indien deze voorkomt in een officiële akte (art. 208 WIB 92).
• Een uitgedrukte maar niet gerealiseerde meerwaarde kan onder bepaalde voorwaarden worden vrijgesteld (art. 44, §1, 1° WIB 92).

Voorbeeld

• Een vennootschap bezit een onroerend goed aangekocht voor 100 000 €.
• In 2025 bedraagt de marktwaarde 150 000 €.
• Indien de vennootschap haar actief herwaardeert, boekt zij een uitgedrukte meerwaarde van 50 000 €, maar zonder transactie.
• Indien zij het onroerend goed verkoopt voor 160 000 €, realiseert zij een gerealiseerde meerwaarde van 60 000 €.

5. Waarom is het onderscheid tussen gerealiseerde en vastgestelde meerwaarde belangrijk op fiscaal vlak?

De fiscale behandeling van meerwaarden varieert naargelang hun aard:

Gerealiseerde meerwaarde

• Onmiddellijk belastbaar bij de overdracht.
• Berekend als het verschil tussen de verkoopprijs en de netto boekwaarde (art. 43 WIB 92).

Vastgestelde meerwaarde

• Kan belast worden zelfs zonder verkoop, indien deze vermeld staat in de liquidatierekeningen (art. 208 WIB 92).
• De belastingadministratie kan een vastgestelde meerwaarde aantonen aan de hand van externe elementen (vb. : vastgoedexpertise, verdelingsakte).

Uitgedrukte maar niet gerealiseerde meerwaarde

• Vrijgesteld krachtens artikel 44, §1, 1° van het WIB 92, indien deze voortvloeit uit een herwaardering zonder feitelijke overdracht.
• Belastbaar indien deze vastgesteld wordt in een juridische akte.

Belangrijke fiscale gevolgen

Een vastgestelde meerwaarde kan belast worden zonder dat er een kasstroom is, wat een onverwachte belastinglast kan creëren.

6. Waarom is dit onderscheid nog belangrijker bij een liquidatie?

Wanneer een vennootschap wordt ontbonden en geliquideerd, moet zij haar rekeningen afsluiten en haar vermogen verdelen. Volgens artikel 208 van het WIB 92 zijn de gerealiseerde of vastgestelde meerwaarden belastbaar bij de liquidatie.

Bijzonder geval van geboekte meerwaarden bij liquidatie

• Indien een goed voor de liquidatie wordt herwaardeerd, blijft de geboekte meerwaarde vrijgesteld.
• Indien het goed aan de vennoten wordt toegewezen, kan de belastingadministratie oordelen dat de meerwaarde vastgesteld en belastbaar wordt.

Voorbeeld

• Een vennootschap in liquidatie bezit een onroerend goed dat in de boekhouding staat voor 100 000 €, maar dat 200 000 € waard is.
• Indien dit goed voor de liquidatie wordt herwaardeerd, blijft de geboekte meerwaarde van 100 000 € vrijgesteld (art. 44, §1, 1° WIB 92).
• Indien dit goed aan een vennoot wordt toegewezen, kan de administratie oordelen dat een vastgestelde meerwaarde van 100 000 € belastbaar is.

Juridische bron : Hof van Beroep Gent, arrest van 30 april 2024, bevestigend dat de administratie een vastgestelde meerwaarde kan belasten, zelfs bij gebrek aan overdracht.

Tips en Aanbevelingen

1. Anticipatie op de fiscale behandeling van meerwaarden
   • Controleer of een meerwaarde geboekt, vastgesteld of gerealiseerd is.
   • Boek comptabele herwaarderingen voorzichtig, want deze kunnen fiscale implicaties hebben.
2. Toezicht op de gevolgen in geval van liquidatie
   • Indien de liquidatie de verdeling van activa impliceert, evalueer dan de risico's verbonden aan vastgestelde meerwaarden.
   • Documenteer de waarde van de overgedragen goederen goed om een excessieve fiscale herwaardering te vermijden.
3. Steun op de rechtspraak en de boekhoudkundige regels
   • Het arrest van het Hof van Beroep Gent (30 april 2024) bevestigt dat de belastingadministratie een vastgestelde meerwaarde kan belasten zonder dat deze in een boekhoudkundig document is vermeld.
   • Wees oplettend voor de gevolgen van comptabele herwaarderingen.
4. Optimaliseer de fiscaliteit van meerwaarden
   • Profiteer van de vrijstelling van uitgedrukte meerwaarden voorzien door artikel 44, §1, 1° WIB 92.
   • Overweeg mechanismen van spreiding voor gerealiseerde meerwaarden (vb. : herinvestering).
5. Bereid een solide documentatie voor in geval van een fiscale controle
   • Archief de elementen die de waarde van de activa rechtvaardigen.
   • Anticipatie op controles om te voorkomen dat de administratie een geboekte meerwaarde herkwalificeert als een vastgestelde meerwaarde.

Conclusie

Het onderscheid tussen gerealiseerde, vastgestelde en uitgedrukte meerwaarde is essentieel in de vennootschapsfiscaliteit. Bij liquidatie kan dit een significante impact hebben op de belastinglast.

Het artikel 44, §1, 1° WIB 92 biedt een waardevolle vrijstelling voor uitgedrukte maar niet gerealiseerde meerwaarden, maar deze vrijstelling is niet automatisch bij liquidatie.

De accountanten en fiscale adviseurs moeten bijzonder waakzaam zijn tegenover de strikte interpretatie van de belastingadministratie, die een meerwaarde kan belasten, zelfs zonder feitelijke transactie.

Gezien de risico's van fiscale herkwalificatie, is het absoluut noodzakelijk om deze uitdagingen te anticiperen, de meerwaarde te optimaliseren en zich te baseren op de recente rechtspraak om onverwachte belastinglasten te vermijden.